Stappenplan succesvol veranderen. Je leven is voortdurend in beweging. Hoe beweeg jij mee? Tips en trics voor een soepel en ontspannen leven.
We verlangen allemaal naar zekerheid. Dat zorgt ervoor dat behouden wat er is, beter dan de boel omgooien. Verandering roept weerstand op. Dat uit zich veelal als boosheid, angst of apathie, maar kent vele verschijningsvormen. De oorsprong van verzet tegen verandering altijd terug te voeren op onze oer-instellingen. In de tijd dat we nog puur in de natuur leefden en iets hoorden ritselen in het struikgewas, moesten we snel vaststellen of er gevaar dreigde en hoe er gehandeld moest worden om te overleven: vechten, vluchten of bevriezen?
‘De connectie met dit soort intuïtief weten is verslapt,’ legt trainer en coach Ad van Heijst uit. Van Heijst runt samen met Petri Elemans HEEL-opleidingen, samen begeleiden zij medewerkers van (zorg)organisaties en bedrijven in verandertrajecten. Daarnaast coachen zij mensen die dreigen vast te lopen, burn-out zijn of gewoon iets anders willen maar niet weten hoe. ‘We zitten snel in ons hoofd,’ zegt Van Heijst. ‘Het denken voert de boventoon in ons bestaan. Gevolgd door het voelen met ons hart, waar emoties als boosheid, angst en natuurlijk ook vreugde uit voortkomen. Maar ons buikgevoel herkennen we vaak maar slecht.’ Terwijl juist in de onderbuik het weten ligt: overleef ik dit of niet? Voelt iets goed of voelt iets niet pluis?
Vaak komen we niet verder dan merken dat we onrustig zijn. Van Heijst: ‘Zodra zo’n onbestemd gevoel opsteekt, ga je snel iets anders doen. Liever een nieuw shot energie opzoeken in een afspraak, sport of op iets op je smartphone dan onderzoeken waar verwarrende, onrustige, onbestemde gevoelens nu eigenlijk over gaan.’
Persoonlijke ontwikkeling
Wanneer nare gevoelens de overhand krijgen, word je gedwongen tot stilstand, soms in de vorm van overspannenheid of burn-out. Proberen dat moment voor te zijn is natuurlijk prettiger. Ad van Heijst: ‘Onze filosofie is: kom tot stilstand om te ontdekken waar je blij van wordt. De meeste winst zit in het herkennen van je eigen patronen. Wat doe je steeds wel of niet in bepaalde situaties? Onderzoek vervolgens je eigen bijdrage: wat doe ik om een situatie in stand te houden? Vervolgens ga je op ontdekkingsreis om te ontdekken hoe het wél goed voelt. Tenslotte laat je oud gedrag los. Als je die patronen kan tackelen, maak je meters in je persoonlijke ontwikkeling.’ (zie verderop Stappenplan succesvol veranderen)
Aandacht voor werkelijke behoeften
Veranderingen die door anderen worden opgelegd zijn nog lastiger. Van Heijst: ‘Ik heb meegemaakt dat medewerkers hun werkzaamheden gingen saboteren uit protest tegen de methode waarmee ze klantendossiers moesten gaan bijhouden. Ze schakelden zelfs de wifi uit om aan te tonen dat de nieuwe werkvorm onwerkbaar was. Wat bleek? De meesten waren doodsbenauwd dat ze niet in staat waren de digitalisering bij te benen. Maar dat had niemand openlijk durven erkennen. In de voorbereidingen hadden de meeste mensen aangegeven dat ze wel digitaal vaardig waren. Maar dat bleken sociaal wenselijke antwoorden omdat ze bang waren voor gekke Henkie te worden versleten. Zolang je dergelijke emoties niet van elkaar kent, blijf je verstandelijk tegenover elkaar discussiëren. Dan loop je het risico dat het gesprek alleen maar meer verhardt. Alleen als je elkaar de ruimte geeft om fouten te maken en aandacht hebt voor angsten en werkelijke behoeften, ontstaat ook de ruimte om condities te scheppen waarin veranderen wel lukt. Overigens is mopperen op de baas die zo nodig van alles anders wil ook weer een ultieme vorm van ontkennen dat je zelf een rol hebt. Je legt het probleem buiten jezelf, net als de oplossing.’
Ruimte voor een nieuw patroon
De angst om fouten te maken is een belangrijke reden om te blijven zitten. Beweeg je niet, dan kan er ook niks verkeerd gaan. Zelfs goede voornemens om minder alcohol te drinken of gezonder te eten, stranden zo regelmatig in onze eigen veroordeling. Maar, benadrukt Ad van Heijst, veranderen begint echt bij het herkennen van je eigen patroon.
‘De pijn moet zo groot worden dat je echt ergens vanaf wil. Ik wil al jaren afvallen, maar ik hou ook vol dat ik nu eenmaal een Bourgondiër ben met mijn mooie wijnkelder en liefde voor lekker en uitbundig eten. Bovendien heb ik mezelf altijd voorgehouden dat ik alleen maar een mooi-weer-fietser ben. De laatste jaren gingen de gezondheidsredenen steeds zwaarder wegen, ik moest toch geloven aan een gezonder leefpatroon. Het verlies van de eerste kilo’s voelde als enorme beloning. Die positieve prikkel stimuleerde me op een dag de auto te laten staan en voortaan alleen nog maar naar mijn werk te fietsen. Ook als het regent. Sindsdien ben ik dagelijks trots op mezelf. En bijkomend voordeel: dankzij dat besluit hoef ik niet meer na te denken. Al dat zoeken naar excuusjes, telkens Buienradar checken of tijdgebrek aanwenden hoeft niet meer. Dat scheelt energie. Het geeft ruimte voor een nieuw patroon.’
Ruimte voor zingeving
Naarmate je meer kilometers hebt gemaakt in je leven, krijg je meer ruimte voor zingeving. Natuurlijk blijven pijlers als gezondheid, werk, familie en vrienden belangrijk. Maar in plaats van jezelf bewijzen, ontwikkelen en loskomen van je achtergrond verschuift de aandacht naar zingeving. Daar hoort bij terugkijken en je afvragen of je blij bent met alles wat je doet en hebt gedaan. Het kan confronterend zijn om dan op best veel zaken te stuiten waar je niet blij mee bent. Maar je kunt het oordeel van anderen ook gemakkelijker naast je neerleggen. Dat geeft ruimte om te gaan doen waar je écht blij van wordt. Dan is het pad van verandering nog steeds hobbelig. Maar je weet waar je het voor doet. Gemakkelijker wordt het niet, beter wel.
Stappenplan voor succesvol veranderen
- Ga op zoek naar patronen. Wanneer voel je bepaalde, terugkerende emoties? Stel vast in welke situaties het niet pluis voelt, onbestemd ongemak de kop opsteekt. Je hoeft niets te doen, alleen signalen herkennen.
- Het is natuurlijk altijd de baas of de buurvrouw die vervelend doet. Maar wat is je eigen rol? Erken wat je zélf doet of laat.
- Onderzoek je opties. Wat kan je zelf doen om in een andere situatie te komen? Eentje waar je wel blij van wordt. Wie weet werkt een andere houding, een andere vorm. Exploreren biedt mogelijkheden.
- Leer oud gedrag loslaten. Voor het aanleren van nieuw gedrag is veel doen en ervaren wat het oplevert belangrijk. Het gaat om meters maken. Zo wis je uiteindelijk oud gedrag uit en komt er iets nieuws voor in de plaats. De crux is dat je anders leert kijken naar een bepaalde gebeurtenis. Door dat te doen ontstaat er ruimte voor iets anders. Van Heijst: ‘Wij noemen dat herdefiniëren. De begrafenis van mensen die je dierbaar zijn, is qua emotie een andere dan die van een verre tante. Als je die emotie op alle begrafenissen plakt dan ervaar je telkens die beknellende bedroefdheid. Door zo’n beleving te analyseren kan je leren er anders naar te kijken. Dan ontstaat er ruimte om begrafenissen anders te beleven.’
4x OMGAAN MET VERANDERING
Overdrijven
Je kan geen ontslag nemen. Nu niet en nooit niet, zeker niet. Je krijgt nooit meer ander werk. De nicht van de buren is al veertig jaar werkeloos dus nee, de arbeidsmarkt is hopeloos en jij bent kansloos. Je kan ook helemaal niks. Je kan je vaste lasten niet meer betalen, je raakt aan de bedelstaf.
Overdrijf, maak alle argumenten om te blijven zitten waar je zit groter dan groot, blaas ze op. Tot het lachwekkend wordt. Overdrijven roept vanzelf een tegenbeweging op. Het maakt creatief en geeft energie om te komen tot redenen waarom iets wel kan.
Benut signalen
Gebruik je weerstand om er beter van te worden. Weerstand is er altijd, neem dat als een gegeven. Zie je frustratie, angst of boosheid als een signaal dat nuttig is. Want die emotie zegt iets over je behoeften. Gebruik je weerstand als uitnodiging tot onderzoek. Waarom meldt die emotie zich? Waarschijnlijk doe je jezelf ergens tekort. Wat kan je doen om jouw behoefte helder te krijgen en te vervullen. Vraag je af waar je mee bezig bent, wat het precies is dat je zo raakt en wat zou je graag anders willen.
Gaan voelen
Weerstand is pure emotie. Verzet tegen een nieuw protocol gaat niet per se over hoe handeling 1, 2 en 3 uitgevoerd moeten worden. Als je in de weerstand zit, frustreert het juist om te discussiëren op inhoud en elkaar met argumenten om de oren te slaan. Waar de een vanuit ratio communiceert en de ander uit gevoel, versta je elkaar niet.
Emotie accepteren
Emotie hoort erbij. Veranderen gaat nu eenmaal niet vanzelf. Dus laat je verdriet en boosheid er gewoon zijn. Dat is soms misschien schrikken. Maar laat je straffende oordeel over je eigen drift achterwege. Juist als je intense emoties even de ruimte geeft, voelen ze minder groot en bedreigend. Je stelt jezelf in staat om contact te krijgen met je gevoel en daarna komt je ratio juist weer van pas. Bijvoorbeeld om te bedenken: wat kan ik niet beïnvloeden en wat wel? Dan kan je weer verder.
Krachtpose helpt Voor Amy Cuddy was het niet weggelegd om wetenschapper te worden. Ze zou niet eens kunnen studeren vanwege haar hersenletsel, voorspelden artsen haar na een ernstig ongeluk. Ze bewees het tegendeel, nota bene door aan te tonen hoe je een gunstige indruk op anderen maakt louter door een krachtige lichaamshouding aan te nemen. https://www.ted.com/talks/amy_cuddy_your_body_language_may_shape_who_you_are
‘Nu kan ik veel beter genieten van het moment’
Aart van den Berg (57): ‘Het redeneren leer ik steeds beter loslaten, dat geeft me ruimte voor meer openheid. Mijn burn-out en de diagnose prostaatkanker hebben dat proces erg versneld de afgelopen twee jaar. Eerder vond ik het spijtig dat ik mijn talenten niet volop had benut, nu ben juist blij dat ik in hun jeugd veel tijd aan mijn zoons heb besteed. Door al onze fietstochten hebben we voor het leven een geweldige band opgebouwd. Ik ben door mijn vader zeer cognitief opgevoed en als kind van een moeder die psychisch volkomen in de knel zat, is het boven op mijn kamertje altijd oplossingen gaan zitten bedenken een overlevingsstrategie geworden die ik bleef aanwenden. Nu kan ik veel beter genieten van het moment, van wandelen en naar vogels luisteren. Mijn ziekte onderga ik organisch, ik hoef er niet tegen te vechten, ik laat het juist onderdeel zijn van mijn leven.’
‘Ik nam ontslag en ben als kleine zelfstandige verdergegaan’
Ed Engbers (60): ‘Als kind was ik altijd aan het klussen. Maar ambachtelijk werk leverde weinig op en ik kon goed leren. Ik werd accountant met een eigen praktijk en kreeg daarna een managementfunctie in dienst. Dat ging goed, tot ik op mijn 54e vastliep. Ik ging onderkennen dat materiële zaken als een extra vakantie of luxe spullen er minder toe doen. Ik nam ontslag en ben als kleine zelfstandige doorgegaan om tijd te maken voor wat mijn grote liefde bleek: houtbewerking. Ik beleef veel plezier aan het maken van meubels. Liefst van gebruikt hout, dat heeft al een leven achter de rug. Het zit vol spijkergaten, is kromgetrokken en bevat allerlei kleurschakeringen. Heerlijk als anderen gelukkig worden van een kastje van mij.’