Een verhaal opschrijven vraagt om keuzes. Die keuzes maak ik ook, alleen had ik het zelf niet door. Laat staan hoe ik dat deed en wat het effect was van mijn keuzes. Tot ik jaren geleden een workshop kreeg aangeboden door Libelle, de werkgever waar ik het mijn schrijfloopbaan ben begonnen. Tijdens een oefening hanteerde ik keurig de 5 W’tjes om mijn tekst op te bouwen: Wie maakt het mee? Wat is er aan de hand? Waar speelt zich dit af? Wanneer? Waarom gebeurt het? Allemaal mooi opgeschreven in een coherent verhaal.
Saai. Dat was het oordeel van de trainer. Au.
Gelukkig volgde ook opbouwende kritiek: draai het eens om, begin met het einde.
Huh? Nou, ok. Ik ging aan de slag, plakte de laatste alinea van mijn tekst aan het begin. Dat was dus niks. Wat een beroerd advies, dacht ik. Terwijl ik wist dat ik gewoon lekker puberaal verzet pleegde. Stomme trainer. Mij een beetje niet goed vinden. Mijn artikelen worden elke week gewoon weer gepubliceerd hoor. Inwendig mokte ik nog wat door. Ondertussen ging ik sleutelen aan mijn zinnen. Ik ging me afvragen wat de geïnterviewde nu eigenlijk vertelde aan het eind. En ik ontdekte dat de clou inderdaad pas daar in mijn stuk kwam.
Laat het nou net die clou zijn die de lezer aanspreekt. De kern van iemands idee, visie, daad, ontwikkeling.
En nee, de kern is niet altijd hetzelfde als de nieuwswaarde. Want het nieuwtje vooraan plaatsen, dat is logisch. Voor mij als journalist of voor ieder ander, als je bijvoorbeeld binnenvalt bij de buren: ‘Hans heeft zijn vlucht naar Spanje geboekt!’ of ‘Hans heeft zijn vlucht naar Spanje geannuleerd!’ – al naar gelang de stand van de Coronacrisis.
Maar het nieuwtje over Hans krijgt pas betekenis als je weet dat hij vorig jaar failliet is gegaan, in een persoonlijke crisis is geraakt en nu een nieuwe vriend heeft in Spanje. Zulke informatie komt in een gesprek vaak pas boven als je vertrouwd bent geraakt met elkaar, voorbij de beleefdheden bent en context kent.
Alleen de volgorde van een gesprek hoef je natuurlijk niet aan te houden als je het verhaal opschrijft. De tekst kan je meteen beginnen met de reislust van Hans en hoe die zijn herstel symboliseert. Misschien moet het zelfs wel. Om te voorkomen dat de tekst voorspelbaar is. Je kan ook beginnen met een schets van Hans vorig jaar, hoe hij langzaam de grip op zijn leven verloor toen zijn zaak noodgedwongen dicht moest. Hoe hij zijn wekker bleef zetten, monter uit bed sprong om zich aan te kleden en te ontbijten, maar hoe hij vervolgens alleen maar op de bank zat in zijn woonkamer. Urenlang starend naar de tv, zonder te zien hoe alweer een herhaling van Friends voorbijtrok.
Allemaal opties die voorliggen, die je dwingen tot kiezen. Want als je wilt laten zien hoe eenzaamheid werkt, schrijf je een heel ander verhaal over Hans dan wanneer je wilt vertellen hoe hij geniet van de bloeiende amandelbomen in Andalusië.