Op de werkvloer helpt een uitgestoken hand. Martin Kniest begeleidt in zijn autowasstraten jongens met afstand tot de arbeidsmarkt. Met zijn nieuwe bedrijf gaat hij werkgevers begeleiden.
Je loopt vast in het systeem. Je zit vast in het systeem. Of je verandert het systeem. Als je de arbeidsmarkt en het sociale domein in deze drie categoriëen zou opdelen, past ondernemer Martin Kniest in de derde. Hij runt Matz Carwash, gevestigd in Zutphen en Deventer. Dit jaar begon hij daarnaast Matz Social: een bedrijf dat mensen uit de genoemde categoriëen bij elkaar brengt.
Categorie een omvat kandidaten voor de arbeidsmarkt die begeleiding nodig hebben. Zij hebben veelal een Wajong- of WIA-uitkering of zijn statushouder. Via Matz Social koppelt hij hen aan werkgevers. „Werkgevers hebben minstens evenveel behoefte aan begeleiding om deze doelgroep in dienst te krijgen en vooral te houden”, zegt Kniest.
Categorie twee bestaat uit jobcoaches, maatschappelijk werkers, ambtenaren, taalcoaches, etcetera. „Allemaal goedbedoelende individuen van diverse maatschappelijke instanties, die vanuit hun eigen afgebakende perspectief de kandidaten begeleiden. Maar contact met elkaar onderhouden over een kandidaat, homaar. Laat staan dat ze diens werkgever begeleiden in de omgang met een arbeidskracht die extra aandacht nodig heeft.”
Dat kan beter, dacht Kniest. Vandaar Matz Social, waar hij de taken en rollen van al die coaches en begeleiders samenbrengt. Zij kunnen de kandidaten een goede start geven, en werkgevers helpen een duurzame arbeidsrelatie met hen op te bouwen. Met de winst van zijn wasstraten financierde hij kantoor, personeel en de uitwerking van de visie en werkwijze van zijn nieuwe bv. Zijn belangrijkste opdrachtgevers zijn de ‘werkbedrijven’ die voor Deventer, Zutphen en Apeldoorn banen zoeken voor mensen die daarbij hulp nodig hebben. Het gemeentelijk leer-werkbedrijf Konnected uit Deventer schakelde Kniest bij wijze van experiment in voor bemiddeling van enkele cliënten. Directeur Jeroen van der Geest: „Als privaat re.ntegratiebedrijf beschikt Matz Social over iets meer innovatiekracht en ondernemersgeest. Daarmee vult het ons als publieke uitvoeringsorganisatie aan. Wij moeten altijd verantwoording afleggen aan de gemeenteraad en leggen geld en tijd toe op de meest kwetsbare mensen die we bemiddelen.”
Van der Geest is met name benieuwd naar de begeleiding die Kniest werkgevers biedt en naar diens integrale coaching van kandidaten. „Ik zie het als jobcoaching-plus, een vorm die wij nog niet kunnen aanbieden. We gaan samen monitoren of die extra aandacht gaat leiden tot succes.”
Omwegen in hun hoofd
De loods van Matz Carwash met borstels en watersproeiers staat centraal in De Wasstraat – een documentaire-serie van producent Beau van Erven Dorens en omroep Human. De kijker kon afgelopen januari meeleven met Martin Kniest en ‘zijn jongens’. Zes van hen, allen met een ‘begeleidingsbehoefte’, gaven een zeer divers beeld. De ambitieuze Syriër Abdul, die als tiener in zijn eentje zijn familie vooruit reisde naar Nederland. Tim met een Wajong-uitkering, die knokt tegen demonen uit zijn jeugd. Patrick uit de volkswijk, die zichzelf overeind houdt met zijn liefde voor Go Ahead Eagles. En Vincent en Maurice die elkaar herkennen in ‘de omwegen in hun hoofd’, waardoor ze trager leren en handelen.
Wasstraatbaas en tv-maker hadden dezelfde drijfveer: deze kwetsbare groep in de spotlights zetten. Zodat werkgevers en klanten hun hart voor hen openen. In reactie op de tv-serie ontving. Kniest ladingen brieven, mails, appjes en berichten via sociale media. Van ouders van kwetsbare jongeren, van jobcoaches, bestuurders, arbeidskrachten, ondernemers. Ze waren geraakt, wilden bij Kniest werken, met hem samenwerken, van hem leren, uitten waardering of herkenning. Dat werkte als katalysator. Kniest wilde al langer meer mensen bereiken dan alleen de negentig medewerkers van zijn wasstraten. Daarom begon hij Matz Social: om ook andere ondernemers te helpen hun bedrijf open te stellen voor deze doelgroep.
„Op de werkvloer kwamen mijn jongens met al hun problemen bij mij. Of ze nou thuis ruzie hadden, hun salaris niet goed konden beheren en in financiële problemen kwamen, of in de knoop raakten met hun verblijfsvergunning – niemand van hun begeleiders hielp hen naar een structurele oplossing. Als werkgever signaleerde ik de gevolgen: te laat komen, uitvallen, ongeconcentreerd werken, onrust veroorzaken in het team, moeite met klantcontact.
„Op de werkvloer ben ik in staat een vertrouwensrelatie met die jongens op te bouwen. Dus nam ik ze aan de hand en ging ik met hen langs juridische loketten, de woningbouwvereniging, de sportclub. Ik nam de rol aan van vader, coach, juridisch ondersteuner, talent-ontwikkelaar en therapeut. Dat werkt.”Tot een van zijn jongens volkomen vastliep. „Het lukte mij niet meer om hem op koers te krijgen. Ik nodigde zijn negen begeleiders uit bij mij op kantoor. Niemand voelde zich eindverantwoordelijk. Terwijl een jongen met een lichte beperking, trauma of achterstand een uitgestoken hand nodig heeft van iemand die regie kan bieden. Instanties zijn groot, en veel taken worden uitbesteed. Mensen zitten verstrikt in een systeem van onnavolgbare regels en wetten.”
Dat wil Kniest veranderen. „Dankzij de documentaire kon ik mezelf van een afstand bekijken en werd ik me bewust van mijn aanpak en de waarde ervan. Ik geloof dat ik het falende systeem kan keren. Ik streef naar regie, ik kan coalities smeden.”
Gebrek aan ondernemerschap
Het kantoor van Matz Social biedt uitzicht op de wasstraat, op het industrieterrein van Deventer. Sociaal-maatschappelijk ondernemer én directeur van een bedrijf met winstoogmerk. Gaat dat samen? „Ik kan niet tegen de ambtenarenmentaliteit”, zegt Kniest, om er direct aan toe te voegen dat elke ambtenaar die hij is tegengekomen goede bedoelingen heeft. Het is vooral het systeem dat hij hekelt. „Ik ben commercieel ingesteld, ik ga niet zitten wachten op subsidie. Ik zie het gebrek aan ondernemerschap in de sociale sector en spring in dat gat omdat ik geloof dat ik verschil kan maken.
„Dankzij de documentaire kreeg ik zo’n groot podium dat ik in de positie kwam zelf op de knoppen te drukken. Ondanks alle positieve aandacht heeft het veel energie gekost om vertrouwen te winnen. Ik moest bewijzen dat ik geen commerciële cowboy ben, dat ik integer ben en blijf.”
De afgelopen maanden tuigde hij de organisatie op met mensen die taken verenigen die elders door meer mensen en verschillende instanties worden gedaan. „Het gaat erom werknemers en werkgevers werkelijk met elkaar te verbinden – dus niet dat je als een soort jobcoach of uitzendbureau snel iemand plaatst. Je moet goed kijken wat iemand nodig heeft om overeind te blijven, te kunnen werken, zich te kunnen ontwikkelen. Ik heb specialisten aangetrokken zoals maatschappelijk werkers, jobcoaches, een budgetcoach en zelfs een huisarts. Door hun expertise te bundelen, kunnen wij de regie bieden die de kandidaten en de werkgevers nodig hebben om langdurig samen op te trekken. Wij willen het hun gemakkelijker maken, begeleiden, zodat een nieuwe werknemer niet na twee maanden weer van de werkplek verdwijnt.”
Matz Social begeleidt nu bij wijze van proef twintig mensen naar werk die door de gemeenten zijn aangedragen. Kniest: „We kijken wat hun behoeften en talenten zijn. Met hen gaan we aantonen dat we een successcore van 75 procent kunnen behalen, dat driekwart dus zeker in dienst blijft, in plaats van de gangbare 30 procent. Bij Matz Carwash ligt dat percentage nog veel hoger, dus ik weet zeker dat het gaat lukken.”
Drie van hen komen volgend jaar bij IT-bedrijf Indito in Deventer. Eigenaar Edwin de Goede probeerde vorig jaar zelf „mensen die een kans nodig hadden” een leertraject te bieden. Maar van de vijftien deelnemers viel meer dan de helft tussentijds uit. „Ingewikkelde problematiek waarvan ze ’s nachts wakker liggen of waardoor ze in de schulden komen vergt intensieve persoonlijke begeleiding. Die kan ik niet bieden”, verklaart De Goede. Dat moet Matz Social straks oplossen. „Met die extra aandacht hopen we via onze interne opleiding een nieuwe werkplek voor hen te garanderen.”
Geen subsidie
Volgens Kniest heeft zijn bedrijf geen subsidie nodig, maar het biedt wel „verlichting ” dat de gemeenten een vergoeding betalen, plus een percentage van de inkomsten uit detachering. „Een uitkeringsgerechtigde kost een gemeente zo’n 20.000 euro per jaar. Als wij ervoor zorgen dat mensen die wij plaatsen hun baan behouden, heeft de gemeente dat zo terugverdiend.” Matz Social telt zo’n veertig bedrijven waar het mensen kan plaatsen. Anke Jansen, die in Deventer de restaurants St. Tropez en St. Maxime runt, maakt deel uit van dat netwerk. Ze wil graag een steentje bijdragen aan een betere samenleving, zegt ze. Maar eerdere ervaringen met beperkt belastbare mensen bevielen haar slecht. „Hun jobcoach of begeleider hield hen te veel uit de wind. Als het voor iemand nodig is stressvolle situaties te vermijden, regelen we dat. Maar ik ga niet bij voorbaat zeggen dat iemand niet in de avond of het weekend hoeft te werken.”
Volgens haar verstaat Kniest de taal van de ondernemer. „Hij vraagt goed door en weet welke mogelijkheden een kandidaat heeft. Ik verwacht een actieve instelling van elke medewerker. Dan is het prima dat ieder werkt naar vermogen.” De mensen die Kniest plaatst, zijn in eerste instantie bij Matz Social in dienst. Na twee jaar opleiding en begeleiding moeten de inhuurders de kandidaat minstens een jaarcontract aanbieden. Kniest: „Dat staat in onze contracten met de werkgever. Die kan daarna nog bij ons terecht voor specifieke begeleiding, want de maatschappelijke problematiek van de werknemer is vaak nog niet voorbij. Deze constructie biedt tijd om een kandidaat rustig te laten wennen. „In de rest van het land kunnen we hetzelfde sjabloon uitrollen waarmee we hier in het oosten nu van start gaan”, zegt Kniest. „Want het idee van de participatiesamenleving – ieder individu is zonder professionele hulp verantwoordelijk voor zijn eigen leven – is mislukt.”
Niet zonder trots meldt Kniest dat hij op verzoek van Overijssel is aangeschoven bij een consortium dat zijn werkwijze wil invoeren in de hele provincie. De investeringsaanvraag is ingediend bij de EU.
Maatschappelijk betrokken was hij altijd al. „Ik ben mijn loopbaan begonnen als dansleraar en begeleidde jongeren met het syndroom van Down. Ouders die dachten dat dansen alleen tijdverdrijf was, stonden later huilend te kijken hoe hun kind in de maat kon dansen. Ik wil succes boeken, mensen een diploma laten halen waarvan anderen denken dat zoiets nooit zal lukken. Ik wil al die parels laten glanzen.”
Tv- serie
De Wasstraat De tv-serie De Wasstraat geeft een inkijkje in het leven en het werk van medewerkers in een autowasstraat. Het werd gemaakt door Beau van Erven Dorens en omroep Human, uitgezonden in januari 2021 en is terug te kijken via NPO-gemist. De serie kreeg een speciale vermelding van de Nipkowschijf- jury en bood wasstraat-eigenaar Martin Kniest een podium om zijn maatschappelijk ondernemerschap te vergroten. In de carwash werken zo’n negentig mensen met afstand tot arbeidsmarkt.